آیا شما هم به‌محضِ به میان آمدنِ سخن از ویرایش، به صحیح‌نویسیِ املای واژگان و پیوسته یا جدانویسی آنها فکر می‌کنید؟
آیا فکر می‌کنید وظیفۀ ویراستار تنها به اصول نشانه‌گذاری و رسم‌الخط نوشته‌ها معطوف می‌شود؟
من فکر می‌کنم هدف اصلی از ویراسته‌نویسی انتقال مطالب به مخاطب با حداقل کژتابی و ابهام است. پس برای نزدیک کردن مفاهیم ذهنی نگارنده به برداشت‌های مخاطب باید تا جایی که ممکن است به ابهام‌زدایی از نوشته بپردازیم. کوتاه کردن جملات طولانی یکی از روش‌های پرهیز از ابهام در نوشته است.
نشانه‌گذاری، نگارش صحیح کلمات و یکدستی در نگارش از ساده‌ترین و ابتدایی‌ترین انواع ویرایش است.
ویراستار علاوه بر توجه به فرم ظاهری نوشته وظایف دیگری هم دارد. در زیر با استفاده از کتاب «آموزش ویراستاری و درست‌نویسی» از نگاه دکتر حسن ذوالفقاری به بررسی انواع ویرایش می‌پردازیم.
کار ویراستار تنها نشانه‌گذاری و تبدیل کلمه‌ها نیست؛ بلکه تمام نقص‌های محتوایی نوشته را باید بیابد و به نویسنده تذکر دهد. ویراستار حرفه‌ای چنان متن را زیر نگاه تیزبین خود می‌گیرد که سهوهای احتمالی را به‌خوبی می‌بیند.
انواع ویرایش:
️✎ ️️ویرایش فنی یا ویرایش صوری:
- یکدست کردن رسم‌الخط (قواعد و نشانه‌های وصل و فصل)؛
- اصلاح غلط‌های املایی؛
- بررسی بندها؛
- اصلاح یا اعمال نشانه‌گذاری‌های متن؛
- یکدست کردن ضبط اعلام، اصطلاحات، آوانگاشت آنها در صورت لزوم و آوردن معادل لاتین کلمات؛
- اعمال قواعد عددنویسی، فرمول‌نویسی، آوانویسی، اعراب‌گذاری و اختصارهای متنی؛
- مشخص کردن حدود نقل‌قول‌ها، بررسی ارجاعات، درستی نشانه مآخذ و پانوشت‌ها و یادداشت‌ها؛
- بررسی کالبدشناسی اثر، شامل تمامی نمایه‌ها، جدول‌ها، نمودارها، تصاویر، عکس‌ها، فهرست مطالب، واژه‌نامه و…؛
- کنترل اندازه و قلم حروف، تیترهای اصلی و فرعی، سرصفحه‌ها، عناوین بخش‌ها، فصل‌ها، نسخه‌پردازی و نمونه‌خوانی.
✎ ویرایش زبانی-ساختاری:
- رفع خطاهای دستوری، ساختاری و جمله‌بندی؛
- اصلاح انحراف از زبان معیار و یکدست کردن زبان نوشته؛
- ابهام‌زدایی از عبارت‌های نارسا، مبهم، متناقض و عامیانه؛
- حذف واژگان؛ تعابیر و اصطلاحات و عبارت‌های تکراری و زائد، عامیانه، ناقص، نارسا، متضاد و متناقض؛
- کوتاه کردن جمله‌‌های طولانی؛
- ساده‌سازی و روان‌سازی متن ازنظر جمله‌بندی؛
- گزینش واژگان مناسب برای واژگان غیرفارسی.
✎ ویرایش محتوایی:
- حذف، کاهش یا تلخیص مطالب تکراری، غیرضروری، غیرمستند، مبتذل، نامتعارف، سست و ضعیف؛
- اصلاح، تنظیم و جابه‌جایی مطالب برای انسجام و یکدستی نوشتار؛
- افزایش برخی نکات فراموش‌شده یا جاافتاده در متن یا پاورقی؛
- مقابلۀ متن با اصل (در صورت ترجمه یا تصحیح متون کلاسیک)؛
- توضیح، یادآوری یا پیشنهاد ضروری در پاورقی و با ذکر کلمۀ ویراستار (با اجازۀ مؤلف)؛
- بازبینی و تصحیح مطالب نادرست، متناقض و غیرعلمی.
ویرایش جز سه نوع اخیر، به چند اعتبار دیگر هم قابل‌تقسیم است:
✍ به اعتبار نوع اثر:
- ویرایش ترجمه: شامل مقابله با اصل متن و افزودن توضیحات.
- ویرایش تألیف: شامل بازبینی منابع، ارجاعات، استواری استدلال‌ها، اعتبار محتوا، تناسب فصول.
- ویرایش تصحیح انتقادی: شامل مقابله با نسخۀ اساس، بازبینی فهرست‌ها، حواشی و کتاب‌نامه و بازبینی اعتبار نُسخ.
✍ به اعتبار حوزۀ محتوایی اثر:
- علمی-تحقیقی: شامل مواد پژوهشی، علمی و آموزشی.
- رسانه‌ای-مطبوعاتی: شامل ویرایش انواع رسانه‌های مکتوب و برنامه‌های تلویزیونی.
- ذوقی-ادبی: شامل ویرایش و اصلاح انواع شعر، قصّه، رمان، نمایش‌نامه، فیلم‌نامه و طنز.
✍ به اعتبار عرصۀ کاربردی اثر:
- آموزشی-درسی: شامل کتاب‌های درسی مدرسه‌ای و دانشگاهی در تمامی سطوح، پایه‌ها و رشته‌ها.
- دانش‌نامه‌ای-مرجع: شامل کتاب‌های دایرۀ‌المعارف، مرجع، فرهنگ، دانشنامه و اطلس.
✍ به اعتبار روش کار:
- ویرایش کاغذی: که ویراستار به شیوۀ سنتی ویرایش را روی کاغذ و در متن انجام می‌دهد.
- ویرایش الکترونیک: شامل ویرایش متن در محیط word است. ویرایش الکترونیک باعث صرفه‌جویی در کاغذ و زمان می‌شود.
#من_و_کتاب